Grzybica jamy ustnej  – przyczyny, objawy i zapobieganie

Wstęp

Do najczęściej występujących chorób jamy ustnej można zaliczyć min. próchnicę, paradontozę, choroby dziąseł powodowane obecnością bakterii, kamienia nazębnego oraz te wywoływane przez wirusy (np. wirus opryszczki pospolitej Herpes simplex virus). Do odrębnej kategorii zaliczyć można grzyby przyczyniające się do powstawania kandydozy, inaczej zwanej grzybicą jamy ustnej. Odpowiedzialny za nią jest najczęściej grzyb drożdżopodobny ze szczepu Candida (rodzina Cryptococoidiae). Kandydoza jest chorobą oportunistyczną, to znaczy, że zwykle pojawia się w przypadku znacznego osłabienia odporności organizmu. Grzyby ją wywołujące są często składnikiem naturalnej mikroflory układu pokarmowego, skóry oraz innych organów. Ponadto występują powszechnie w środowisku bytowania, otoczeniu człowieka. Kandydoza jest chorobą zaraźliwą, bolesną, która nieleczona może mieć poważne konsekwencje dla ogólnego zdrowia całego naszego organizmu.

Grzybica jamy ustnej – przyczyny

Przyczyną kandydozy jest przede wszystkim ekspozycja błon komórkowych człowieka na grzyba Candida albicans. Gdy dochodzi min. do obniżenia ogólnej odporności organizmu, aktywności przeciwgrzybiczej śliny, czy osłabienia struktury komórkowej nabłonka ludzkiego, to komórki grzyba mogą powodować infekcje.

Najczęściej dochodzi do infekcji w przypadku osób starszych, u których stwierdza się obniżenie odporności, oraz dzieci, których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni zaadaptowany do nowych patogenów, a przez to jest bardziej podatny na ich działanie.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest obecność chorób współistniejących, przewlekłych, nowotworowych, genetycznych, takich jak min. AIDS, cukrzyca. Prawdopodobieństwo infekcji znacznie rośnie wraz z występowaniem mechanicznych uszkodzeń błon wewnątrz jamy ustnej i gardła np. skaleczeń, oparzeń, chronicznych stanów zapalnych. Dodatkowo należy też wspomnieć o czynnikach genetycznych, wpływających na jakość i ilość wydzielanej śliny (obecność lizozymu), spójność struktury błon wewnątrz jamy ustnej, związanych z zaburzeniami hormonalnymi (choroby endokrynologiczne).

Ponadto kluczową rolę w rozwoju tej infekcji odgrywają: nieodpowiednia higiena jamy ustnej, stan złego odżywienia organizmu (niedobory witaminy B₁₂, kwasu foliowego i żelaza), stosowanie używek oraz przyjmowanie leków min. immunosupresyjnych glikokortykosteroidów lub antybiotyków. Szacuje się, że nawet 16% przypadków występowania paradontozy może być związanych z obecnością i oddziaływaniem grzybów ze szczepu Candida. W przypadku zapalenia przyzębia występuje znaczny wzrost liczby komórek grzybów w ontocenozie jamy ustnej. Infekcja grzybicza znacznie utrudnia leczenie powikłań związanych z przebiegiem choroby. Zapalenie przyzębia o ciężkim przebiegu jest związane z obniżeniem liczby granulocytów obojętnochłonnych, będących istotnym elementem odporności przeciwgrzybiczej.

Grzybica jamy ustnej – objawy

Kandydoza najczęściej przejawia się w postaci wyraźnie odgraniczonej od otaczającej błony śluzowej zmiany. Występują białe plamy na wewnętrznej stronie policzków, języku, podniebieniu i gardle, może występować zapalenie przyzębia, oprócz tego mogą być obecne nadżerki oraz wrzody. Obecne jest zaczerwienienie lub bolesność (nasilająca się podczas jedzenia lub połykania), którym towarzyszy utrata lub zaburzenie zmysłu smaku, suchość, pękanie i zaczerwienienie kącików ust.

Grzybica jamy ustnej może być lokalna, pierwotna i dotyczyć tylko wybranych organów, ale oprócz tego istnieje możliwość występowania kandydozy wtórnej, w przypadku, której objawy dotyczą całego organizmu. U osób ze zdrowym układem odpornościowym pleśniawki jamy ustnej rzadko powodują poważne komplikacje jednak w ciężkich przypadkach grzyb może rozprzestrzenić się na przełyk. Bez odpowiedniego leczenia grzyb wywołujący pleśniawki może dostać się do krwiobiegu i rozprzestrzenić w kierunku innych organów, takich jak serce, mózg, oczy lub inne części ciała. Mowa wtedy o inwazyjnej lub ogólnoustrojowej kandydozie. W ekstremalnych przypadkach może również powodować wstrząs septyczny, który zagraża życiu.

Najczęściej w celu ostatecznej diagnozy i identyfikacji gatunku grzyba odpowiedzialnego za infekcję stosuje się metody laboratoryjne, dzięki czemu można zastosować odpowiednie, najskuteczniejsze formy leczenia. Pobiera się od pacjenta wymaz, który następnie poddawany jest mikrobiologicznemu, ilościowemu oraz jakościowemu badaniu.

Sposoby na grzybicę jamy ustnej

Leczenie grzybicy jamy ustnej przeprowadza się najczęściej z zastosowaniem odpowiednich środków wskazanych przez lekarza. Mogą to być maści stosowane miejscowo w obrębie obszaru zmienionego chorobowo, czy płyny do płukania. Są to min. miejscowe leki przeciwgrzybicze takie jak kremy i maści zawierające mikonazol, clotrimazol, ketokonazol, nystatyne w odpowiednim stężeniu, lubnystatyna w postaci proszku do stosowania miejscowego, nystatyna jako zawiesina doustna, klotrimazol dipropionian betametazonu krem, amfoterycyna B oraz płukanki z chlorheksydyną, np. Eludril Classic.

Leki doustne z substancjami aktywnymi (takimi jak flukonazol, itrakonazol) podaje się zwykle po uzyskaniu wyniku badania laboratoryjnego wymazu pobranego od pacjenta. Identyfikacja szczepu grzyba jest istotna, aby dobrać najskuteczniejszą dawkę oraz terapię. Korzystny efekt terapeutyczny może przynieść suplementacja witaminami, (witaminą B₁₂₎ oraz probiotykami.

W przypadku pojawienia się zapalenia przyzębia pomocny będzie żel stomatologiczny, np. marki Elugel. Oprócz tego pewną skutecznością w łagodzeniu objawów oraz leczeniu kandydozy mogą cechować się niektóre środki dostępne w sklepie spożywczym z artykułami codziennego użytku. Pomocne może okazać się płukanie jamy ustnej roztworem słonej wody, wody z sodą oczyszczoną, mieszanką wody z cytryną lub wody z domieszką octu jabłkowego.

Grzybica jamy ustnej – jak zapobiegać ?

Działania profilaktyczne obejmują przede wszystkim:

• kontrolę występujących chorób współistniejących
• praktykowanie dobrej higieny jamy ustnej, szczotkowanie zębów oraz przestrzeni międzyzębowych minimum dwa razy dziennie pastą do zębów z fluorem, dokładne czyszczenie przestrzeni międzyzębowych z wykorzystaniem nici dentystycznej lub innego środka,
• stosowanie produktów zmniejszających ryzyko wystąpienia kandydozy takich jak dedykowane płukanki itp.
• wyrównywanie niedoborów witamin i składników mineralnych z zastosowaniem zbilansowanej, zdrowej diety oraz suplementów, probiotyków w trakcie trwania terapii antybiotykowej,
• utrzymanie odpowiedniej równowagi mikrobiologicznej flory jamy ustnej,
• redukcja obecności drażniących czynników fizykochemicznych,
• utrzymywanie w czystości protez, a także obszarów pod protezą, zdejmowanie ich na noc, upewnienie się, że są odpowiednio dopasowane,
• kontrola i szybkie leczenie infekcji grzybiczych w innych częściach ciała,
• picie odpowiedniej ilości płynów,
• unikanie nadmiaru alkoholu, co pomaga w zapobieganiu suchości w jamie ustnej,
• w przypadku stosowania protez, zdejmowanie ich przed pójściem spać, codzienne ich czyszczenie (stosowanie protez traktowanych powłokami zawierającymi środki przeciwbakteryjne, takie jak wankomycyna lub kaspofungina) i upewnienie się, że są dobrze dopasowane,
• w przypadku stosowania inhalatora kortykosteroidowego, zalecane jest przepłukiwanie jamy ustnej lub mycie zębów po jego użyciu,
• nie należy zapominać też o regularnych wizytach kontrolnych u stomatologa.

Podsumowanie

Oszacowanie ryzyka wystąpienia grzybicy jamy ustnej oraz skali jej występowania w Polsce i na świecie jest trudne ze względu na brak odpowiednich statystyk. Grzyby za nią odpowiedzialne występują powszechnie, mogą być obecne nawet w pożywieniu czy powietrzu, które wdychamy. Należy pamiętać, że leczenie kandydozy nie ma na celu całkowitego wyeliminowania drożdżaków za nią odpowiedzialnych, ale raczej przywrócenie i zachowanie zrównoważonej relacji między człowiekiem, a mikroflorą jego organizmu.

Literatura

1. J Oral Maxillofac Pathol. 2014 Sep; 18(Suppl 1): S81–S85.Oral candidiasis: An overview. Singh, R. Verma, A. Murari, A. Agrawal
2. Oral Dis 2004 Mar;10(2):106-12. Candida yeasts in chronic periodontitis tissues and subgingival microbial biofilms in vivo. Järvensivu; J. Hietanen; R. Rautemaa; T. Sorsa; M. Richardson
3. Ann Plast Surg. 1996 Jul;37(1):91-3. Candida albicans infection of bilateral polyurethane-coated silicone gel breast implants. Z. B. Niazi ; C. A. Salzberg; M. Montecalvo
4. J Antimicrob Chemother2016;71: 936 – 945. Journal of Antimicrobial Chemotherapy. Covalent immobilization of antimicrobial agents on titanium preventsStaphylococcus aureusandCandida albicanscolonizationand biofilm formation. S. Kucharı ́kova ́†; E.Gerits et. al
5. Stomatologiia (Sofiia). Nov-Dec 1983;65(6):14-20. The role of Candida infections in periodontosis. V. Azmanova; O. Stojanova; L. Videnov
6. Centra Kontroli i Prewencji Chorób Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, dostęp online: https://www.cdc.gov/fungal/diseases/candidiasis/thrush/index.html
7. Medycyna Praktyczna, 2003. Patomechanizm i obraz kliniczny zarażeń grzybiczych. D. Dzierżanowska; M. Dąbkowska; B. Garczewska
8. 2000-2010 external icon. J Infect Dis. 2016;214:862-72. Incidence of AIDS-defining opportunistic infections in a multicohort analysis of HIV-infected persons in the United States and Canada. K . Buchacz; B. Lau; Y Jing; R. Bosch; A.G. Abraham; M.J. Gil et al
9. Cahnges in the prevalence of subgingival enteric rods, Staphylococci and yeasts after treatment with penicillin and erythromycin. Oral Mikrobiol. Immunol., 1993, 8, 2:75-79. H Helovuo et al
10. Oral manifestations of HIV infections. Oral Health, 1993, 83, 7:15-17. I Dattani, S. Ganatra
11. Oral manifestations in HIV infected patients: diagnostic and management. Journal of the American Academy of Dermatology, 1993, Nov., 29 (5 Pt 1):749-760. Itin Ph. et al.